ریزش موی ارثی چیست؟

موی سر یکی از مهم ترین ارکان زیبایی چهره محسوب می‌شود و ریزش مو که امروزه دغدغه‌ی بسیاری از افراد است، جنبه‌ی زیبایی و اعتماد به نفس افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خوشبختانه با پیشرفت علم، راه های بسیاری برای کاهش و جلوگیری از ریزش مو و همچنین رشد مجدد مو کشف و اختراع شده است. برای اینکه بدانیم کدام روش برای ریزش مو هایمان بهتر و کارآمد تر است، باید ابتدا ریشه‌ی مشکل را شناسایی کنیم و بدانیم ریزش موی ما از چه نوعی است و کدام درمان ها برای آن مناسب تر هستند. در این مقاله به بررسی عوامل و انواع ریزش مو و نیز ساختار مو می‌پردازیم. همچنین برخی محصولات برای تقویت و جلوگیری از ریزش مو را معرفی خواهیم کرد. همراه ما باشید.

 

علل و عوامل ریزش مو کدام‌اند؟

عوامل ریزش مو بسیارند اما به طور کلی به دو دسته‌ی «عوامل ارثی ریزش مو» و «عوامل اکتسابی ریزش مو» تقسیم می‌شوند. عوامل اکتسابی همان عوامل محیطی مانند عدم رسیدگی به مو، استرس، بیماری ها، عوارض برخی دارو ها و … هستند. هر کدام از این عوامل با مکانیزم اثر خاص خود منجر به تضعیف و ریزش مو می شوند.

 

ماهیت مو:

مو جزئی روینده از پوست پستانداران است که از جنس یک پروتئین ساختاری به نام کراتین ساخته شده. کاربرد موی بدن پستانداران اغلب به عنوان عایق گرما و حفاظت در برابر سرماست. در انسان،‌ روند تکامل موجب از بین رفتن موی بدن شده ولی موی سر هنوز به عنوان عایق و محافظ سر در بدن انسان وجود دارد و می‌روید. امروزه برای انسان ها، جنبه‌ی زیبایی شناختی موی سر بسیار مهم تر از کارکرد های دیگر آن است.

دانشمندان ثابت کردند شکل گیری مو و رشد آن در بدن انسان به بیان ژن Lhx2 وابسته است. بدن انسان به طور متوسط ۵ میلیون تار مو دارد که پوست سر با مساحت متوسط ۵۰۰ سانتی متر مربع، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تار مو را به خود اختصاص داده است. به طور متوسط در هر سانتی متر مربع ۲۰۰ تار مو در پوست سر وجود دارد. افراد پر مو تر به طبع تراکم موی بیشتری نسبت به سایرین دارند. طبق تحقیقات صورت گرفته، نژاد قفقازی (پوست سفید و موی بلوند) به ویژه زیرگروه نژاد مدیترانه‌ای بیشتر تعداد مو در بدن را دارند و نژاد آسیای شرقی همراه با سرخپوست‌ها جزو کم مو ترین نژاد ها هستند.

 

انواع مو:

در بدن انسان دو ژن برای حالت مو وجود دارد؛ ژن c برای موی فر و ژن s برای موی لخت و صاف. بیان هر ژن، حالت موی هر شخص را تعیین می کند. اگر هر دو ژن در بدن کسی بیان شود، با توجه به نسبت این ژن ها، موی فرد موج‌دار یا ‌تابدار می‌شود. چربی، خشک بودن یا دهیدراتگی مو به پوست کف سر بستگی دارد. رنگ مو به میزان ملانین موجود در مو بستگی دارد. هر چه ملانین کمتر باشد رنگ مو روشن تر خواهد بود.  قرمزی مو به صورت ژنتیکی به علت جهش ژنتیکی در ژن MC1R است که موجب ساخت بیش از حد نوع خاصی از ملانین می‌شود.

 

ساختار مو:

مو به طور کلی به سه قسمت تقسیم می‌شود:

۱. ساقه‌ی مو (shaft): قسمتی از مو که بیرون از پوست است و دیده می‌شود.

۲. ریشه‌ی مو (root): قسمتی از مو که زیر پوست است.

۳. فولیکول مو (follicle): مسیری تونل مانند که انتهای آن در درم قرار دارد و تا اپیدرم ادامه دارد. فولیکول توسط رگ های خونی هیپودرم تغذیه می‌شود.

 

شکل گیری و رشد مو:

سلول ها در ریشه و انتهای فولیکول (ماتریکس مو: لایه ای از سلول های زایا) ابتدا متمایز سپس تقسیم می‌شوند. طی تغییرات سلولی، این سلول ها به سلول های کراتینیزه شده‌ی مرده تبدیل شده لایه های اصلی مو را تشکیل می‌دهند.

 

لایه های اصلی ساقه‌ی مو:

1. بخش مرکزی مو به نام مدولا (Medulla) نرم ترین و شکننده ترین بخش مو است. بعضی پستانداران مدولا ندارند. این بخش از مو در انسان دارای کیسه های هواست که در سسفید شدن و پیری مو نقش ایفا می‌کنند. دانشمندان هنوز در مورد وظایف اصلی مدولا اطمینان ندارند ولی نقش این بخش از مو را در دپیگمنتیشن مو تایید می‌کنند.
2. لایه ای ضخیم تر که مدولا را احاطه کرده کورتکس (cortex) نام دارد. بیشترین تراکم ملانین در کورتکس دیده می‌شود. بنابراین این لایه رنگ مو را مشخص می‌کند.
3. بیرونی ترین لایه‌ی مو شامل یک لایه‌ی متوسط از سلول های مرده‌ی کراتینه شده است که کوتیکول (cuticle) نام دارد. این لایه با طبقه‌ی شاخی پوست و ناخن قابل مقایسه است. سلول های مملو از کراتین این لایه، بسیار سخت و محکم هستند و لایه های داخلی مو را از آسیب های مکانیکی، تغییرات دما و pH نگهداری می‌کند. با اینکه خارجی ترین لایه‌ی مو کوتیکول است اما رنگ مو را این لایه مشخص نمی‌کند. رنگدانه ها همانطور که گفته شد، در کورتکس حضور دارند.

 

 

ساختار مو بسیار پیچیده تر از مطالب فوق الذکر است که در حوصله‌ی این مقاله نمی‌گنجد. در مقالات بعدی بیشتر و تخصصی تر به مبحث ساختار مو می‌پردازیم.

 

مراحل رشد مو:

موی انسان به طور متوسط بین ۰.۵ تا ۱ سانتی متر در ماه رشد می‌کند. رشد موی انسان به صورت دوره‌ای انجام می‌پذیرد. این سیکل دارای سه مرحله‌ی اصلی است:

1. آناژن (مرحله‌ی رشد): بین ۳ الی ۵ سال به طول می انجامد. این مرحله طولانی ترین فاز سیکل رشد مو است. برای بعضی افراد این فاز تا ۷ سال طول می‌کشد. این مسئله نشانگر آن است که بلندترین طول مو که هر شخص خاص می‌تواند داشته باشد، بستگی به دو عامل سرعت رشد مو و طول دوره‌ی آناژن است. آناژن برای مو های قسمت های مختلف بدن تفاوت دارد. برای مثال موی ابرو و مژه و یا موهای زائد بلوغ آناژن بسیار کوتاه تری نسبت به موی سر دارند. در آناژن تقسیم سلولی در فولیکول صورت میگیرد و مو را به بیرون هدایت می‌کند. همواره بیش از ۹۰٪ موهای سر در فاز آناژن قرار دارند. ژن های بسیاری از جمله CFH, DSP, EGF, FGF5, FGF7, GZMA, KRT14, Lef1, PCNA, POMC, PRL, PTGDR, SHH و … در این مرحله از رشد مو نقش ایفا می‌کنند.
2. کاتاژن (فاز پسرفت): این فاز بلافاصله پس از پایان آناژن آغاز می‌شود و به طور متوسط ۱۰ روز طول می‌کشد. در این فاز فولیکول مو پسرفت می‌کند و رشد مو به شدت کند می‌شود. اتصال مو با انتهای فولیکول و سلول های زایا قطع می‌شود اما همچنان در روزنه‌ی خود باقی می‌ماند. حدود ۵٪ از موهای سر در فاز کاتاژن قرار دارند.
3. تلوژن (مرحله‌ی استراحت): این مرحله تا ۳ ماه به طول می انجامد. در تلوژن رشد مو به طور کامل متوقف می‌شود. این مرحله با پایان کاتاژن آغاز می‌شود و همزمان با آغاز این فاز، تار موی جدیدی در انتهای فولیکول شروع به فرم گیری می‌کند. بعضی دانشمندان معتقدند ریزش و افتادن مو از روزنه در این فاز رخ می‌دهد اما برخی دیگر برای ریزش و افتادن مو فاز دیگری در نظر می‌گیرند به نام اگزوژن (exogen). هرروزه ۵۰ الی ۱۰۰ تار مو به طور طبیعی می‌ریزند و این مسئله اجتناب ناپذیر است. دلیل این ریزش شکل گیری و رشد موی جدید در همان فولیکول است.

 

ریزش موی غیرطبیعی:

همانطور که گفته شد ریزش مو بین ۵۰ تا ۱۰۰ تار مو در روز عادی و طبیعی است و این تار های ریخته شده با تار مو های جدید جایگزین می‌شوند. از دست دادن مو زمانی است که تعداد موهای ریخته شده بیشتر از تارهای جدید مو باشند.

 

علت ریزش مو چیست؟

ریزش مو علت واحدی ندارد و به فاکتورهای متعددی وابسته است. برای اینکه بهترین درمان برای ریزش موی خود را پیدا کنیم باید ابتدا نوع ریزش موی خود را بشناسیم. ریزش مو به عوامل محیطی، ژنتیکی، نژادی، جنسی و غیره بستگی دارد. در ادامه به متعدد ترین علل ریزش مو می‌پردازیم.

 

ریزش موی آندروژنیک (androgenic alopecia):

آندروژن ها گروهی از هورمون های استروئیدی جنسی هستند که عموما ویژگی های مردانه را پس از بلوغ جنسی حاصل می‌کنند. تستسترون مشهور ترین آندروژن است که به اصلی ترین هورمون جنسی مردانه نیز مشهور است. ریزش موی آندروژنیک معمول ترین علت ریزش مو است. در ایالات متحده ۵۰ میلیون مرد و ۳۰ میلیون زن درگیر ریزش موی آندروژنیک هستند. این نوع ریزش مو وراثتی است اما با داروهای خاص قابل پیشگیری و جبران است. ریزش موی آندروژنیک دو زیرگروه کلی دارد:

*توجه: تشخیص نوع ریزش، بیماری و یا کاندیشن مو تنها با توجه به ظاهر و عکس قابل تشخیص نیست. لذا برای جلوگیری از انتشار اطلاعات غلط و نیز دلخراش بودن برخی از این کاندیشن ها و بیماری ها، از قرار دادن عکس در این بخش خودداری کرده به ذکر علائم آنها بسنده می‌کنیم. در صورت مشاهده‌ی علائم مشابه بیماری های زیر،‌ به پزشک مراجعه کنید.*

 

الگوی طاسی مردان (MPB یا MPHL):

طاسی ارثی در مردان رابطه‌ی مستقیم با میزان تستسترون های آزاد در بدن دارند. همچنین وجود ژن AR روی کروزوم X عامل اصلی ریزش موی ارثی هستند. تستسترون آزاد تستسترونی است که هیچ گونه پیوندی با هیچ پروتئینی ندارد. در حالت نرمال تستسترون عمدتا با پروتئینی به نام SHBG پیوند خورده‌اند. کمبود SHBG در بدن میزان تستسترون های آزاد را افزایش می‌دهد. تستسترون های آزاد توسط هورمون ۵ آلفا ردوکتاز به دی هیدرو تستسترون تبدیل می‌شوند. دی هیدروتستسترون با گیرنده های آندروژنی (AR) پیوند برقرار می‌کنند و طی فعل و انفعالات درون سلولی منجر به ریزش مو می‌شوند.

الگوی طاسی مردان دو شکل دارد: شروع عقب نشینی از کناره های پیشانی و شقیقه ها و در نهایت تاسی قسمت بالایی سر. شروع از قسمت مرکزی سر و تاسی قسمت بالای سر

الگوی طاسی زنان (FPB):

در زنان الگوی طاسی ارثی با کاهش استروژن و پروژسترون کلید می‌خورد. کاهش پروژسترون محرک افزایش تستسترون در بدن زنان می‌شود. در ادامه افزایش تستسترون همان سلسله واکنش های MPB را در پی دارد. در زنان طاسی با کم پشت شدن فرق میانی سر آغاز می‌شود.

برای درمان این نوع از ریزش مو، باید یکی از فاکتورهای ریزش ارثی را مسدود کرد. افزایش SHBG و یا کاهش تستسترون های آزاد به طور مستقیم از روش های موثر درمان این نوع ریزش می‌باشد. اگر نزدیکانتان مبتلا به این نوع ریزش مو هستند و جنسیت شما مذکر است، پس از ۱۸ سالگی حتما نسبت به پیشگیری از ریزش موی ارثی خود اقدام کنید.

 

تلوژن افلوویوم:

این نوع ریزش مو با افزایش طول دوره‌ی تلوژن در موها رخ می‌دهد. در این نوع از ریزش، مو وارد فاز استراحت می‌شود بدون آنکه تار موی جدیدی شروع به رشد کند. تلوژن افلوویوم  معمولا به طاسی منجر نمی‌شود ویل می تواند منجر به ریزش ۳۰۰ تا ۵۰۰ تار مو در روز شود (۳ تا ۵ برابر ریزش نرمال). کم کاری یا پرکاری تیروئيد، تب، داروهای بیهوشی، کمبود ویتامین های گروه B، کمبود آهن (به ویژه در زنان) و مصرف داروهایی نظیر ایزوترنوئین، وارفارین و آسپرین می‌تواند منجر به این نوع ریزش شود.

معمولا تلوژن افلوویوم به سرعت پس از قطع عوامل ریزش برطرف می‌شود اما در بعضی افراد ممکن این علائم حتی تا سال‌ها ادامه داشته باشد. علت این امر مشخص نیست اما دانشمندان عوامل ارثی را دخیل می‌دانند.

 

آناژن افلوویوم:

این نوع از ریزش غالب اوقات عوارض جانبی داروها هستند. شیمی درمانی مشهور ترین نوع و علت آناژن افلوویوم است. داروهایی که سلول های سرطانی را از بین می‌برند، لایه‌ی زایای فولیکول های مو را از کار می‌اندازند. معمولا پس از اتمام دوره‌ی درمان مو به خودی خود رشد می‌کند.

 

آلوپیسی آریاتا (alopecia areata) یا طاسی منطقه‌ای:

عامل این نوع از ریزش نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن گلبول های سفید به بافت های سالم بدن حمله می‌کنند. این امر موجب تضعیف و در نهایت از بین رفتن فولیکول های مو می‌شود. طاسی و ریزش در مناطق خاصی که مورد حمله‌ی گلبول های بدن قرار گرفته‌اند اتفاق می‌افتد. این بیماری می‌تواند در کودکان و نیز در بزرگسالان رخ دهد. ریزش مو به صورت ناگهانی و بدون علائم قبلی خواهد بود. ریزش از مناطق کوچک آغاز می‌شود و بدون درد است. همچنین این بیماری می‌تواند منجر به ریزش ابرو و مژه و در مردان منجر به ریزش موی صورت شود. این بیماری می‌تواند به طاسی کامل منجر شود.

 

تینیا کاپیتیس (کچلی):

کچلی نوعی بیماری عفونی با عامل قارچ است که واگیردار نیز هست. این عفونت بیشتر در کودکان دیده می‌شود اما بزرگسالان نیز در معرض آن هستند. علائم این عفونت شامل ریزش مو به صورت سکه‌ای، التهاب، قرمزی، خارش، تب خفیف و تورم غدد لنفاوی فک، پشت گوش و گردن است. علت تب و تورم غدد لنفاوی، مبارزه‌ی سیستم ایمنی با این عفونت است. این بیماری با داروهای ضد قارچ به راحتی قابل درمان است و موهای از دست رفته معمولا به خودی خود باز می‌گردند.

 

آلوپیسی اسکارینگ:

این بیماری بسیار نادر است و در طی آن التهاب شدید پوست کف سر منجر به آسیب دیدگی شدید فولیکول ها می شود و پس از ریزش موها، منفذ توسط اسکار ها پوسیده می‌شوند و مو نمی‌تواند مجدد رشد کند. در این بیماری ریزش مو می‌تواند به آرامی و بدون بروز علائم شدید صورت بگیرد و یا می‌تواند به صورت ناگهانی و دسته‌ای باشد. درمان این بیماری بسته به نوع آن تعیین می‌شود و در دسترس هستند.

 

خزه‌ی پوستی:

خزه‌ی پوستی یا لیکن پلان یک کاندیشن شناخته شده‌ی پوستی است که چنانچه در پوست سر بروز کند منجر به ریزش پراکنده‌ی مو می‌شود. این کاندیشن ریشه‌ی ژنتیکی دارد و شیوع آن بسیار کم و نادر است. همچنین در زنان بیشتر از مردان یافت می‌شود.

 

لوپوس اریتماتوز دیسکوئید (DLE):

نوعی التهاب شدید پوستی است که عامل آن نوعی بیماری خود ایمنی به نام cutaneous lupus است. این التهاب می‌تواند بسیار دردناک باشد و موجب التهاب شدید، زخم و در نهایت اسکار در نواحی سر، گوش و گردن شود. در صورت بروز اسکار در سر، رویش مجدد مو در آن ناحیه اتفاق نخواهد افتاد.

 

فولیکولیتیس دیکالوان (FD):

نوعی اختلال التهابی است که فولیکول مو را نابود می‌کند و با تورم، ‌قرمزی آکنه هایی از نوع پاستول همراه است. این نوع ریزش غیرقابل برگشت است اما متخصصان برای کنترل علائم آن، داروهایی تجویز می‌کنند.

سلولیت شرحی پوست سر (DCS):

این بیماری نیز جزو بیماری های نادر محسوب می‌شود و علائم نسبتا شدیدی دارد. این علايم شامل نودول‌ها، اسکار و از بین رفتن فولیکول مو می‌شود.

آلوپسی فیبروزینگ جلو (FFA):

نوعی از لیکن پلان یا همان خزه‌ی پوستی است. تفاوت آن با انواع دیگر این بیماری در روند کند اما مستمر ریزش مو است. این بیماری همچنین می‌تواند به ریزش ابرو نیز منجر شود. ریزش مو در این بیماری از جلوی سر یعنی ناحیه‌ی پیشانی و شقیقه آغاز می شود. توجه کنید که ریزش موی ارثی یا همان MPB از جلو و شقیقه ها شروع می‌شوند و بعد به بالای پیشانی می‌رسند.

سندرم آناژن گشاد:

این سندرم در کودکان شایع تر است. طی این  سندرم، ریشه‌ی مو به فولیکول متصل نمی‌شود و به راحتی با کمترین فشار از جای خود خارج می‌شود.

تریکوتیلومانیا:

تریکوتیلومانیا یک کاندیشن روانی‌است  که درآن فرد موهای خود را می کند و نمی‌توند این کار را نکند. برای درمان این کاندیشن به روانشناس یا روانکاو مراجعه کنید.

همچنین بدرفتاری با مو می‌تواند باعث آسیب و ریزش شود. محکم بستن موها به طور دائمی و بافت هایی نظیر بافت آفریقایی که باعث کشیده شدن موها می‌شوند به طور بالقوه عامل ریزش مو هستند. گاهی شوک عصبی می‌تواند باعث ریزش شدید مو در بازه‌ی محدودی شود. در ریزش موی شوک عصبی، علائم مشابه کچلی سکه‌ای مشاهده می‌شود.

جمع بندی:

برای درمان ریزش مو ابتدا باید به کمک متخصص، نوع ریزش و کاندیشن موی خود را بررسی کنید سپس با توجه به این موارد، درمان متناسب را انتخاب و آغاز کنید. اما همانطور که برای پوست خود روتین روزانه دارید، برای تقویت و حفظ سلامت موهایتان نیز روتین خاصی پیش بگیرید. کوکتل ها و سرم ها و شامپوهای مناسب موی خود را شناسایی و از آن ها استفاده کنید.